۱۵ خرداد ۱۳۴۲؛ نقطه عطف بیداری اسلامی
۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲، چون خطی سرخ، آغازگر فصل دیگری از حیات نهضت امام خمینی (ره) است. روزی که نقطه عطف و مبدأ تاریخ انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ شد؛ روزی که مبارزات علمای اسلام به رهبری امام خمینی، با تحول در روش و با حضور گسترده مردم، رنگ و بویی تازه به خود گرفت.
بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران، از یک سال پیش از خرداد ۴۲، تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی را مصداق اسلام‌زدایی حکومت پهلوی دانسته و تلاش کرد رژیم خودکامه سلطنتی را وادار به عقب‌نشینی کند. ایشان به‌عنوان دیدبان عزت اسلام و ایران، پس از موفقیت موقت در مقابله با این طرح، صراحتاً هشدار دادند: «باز هم اگر دیدیم شیطانی از خارج متوجه مملکت ما شد، ما همین هستیم، دولت همان، و ملت همان.»
زمانی که شاه برای اجرای طرح‌های آمریکایی به میدان آمد، امام خمینی (ره) در نخستین نطق خود در حضور آیات و علما، به‌روشنی اعلام خطر کردند و فرمودند: «در اینجا طرف خطاب و حساب، شخص شاه است، نه دولت… او مأمور است که این برنامه را به هر قیمتی به اجرا بگذارد و با کمال درندگی با هر مخالفتی مقابله خواهد کرد.»
پس از حمله سفاکان به مدرسه فیضیه در سیزدهم خرداد، امام در سخنرانی عصر عاشورا دستگاه را به‌تندی مورد انتقاد قرار دادند. نکته مهم آن بود که امام، رژیم جعلی اسرائیل را نیز هدف انتقاد قرار دادند. برای برخی، این موضع‌گیری نسبت به اسرائیل در آن زمان مبهم بود؛ اما با گذشت زمان روشن شد که صهیونیست‌ها و اسرائیلی‌ها در حقیقت پشت پرده بسیاری از تصمیمات و سیاست‌های آمریکا و دیگر قدرت‌ها هستند.
پس از این سخنرانی، مراسم مذهبی و سوگواری در شهرهای قم و تهران مورد هجوم قرار گرفت. در روزهای ۱۳ و ۱۴ خرداد، بسیاری از وعاظ و روحانیون دستگیر شدند. در پی این اقدام، دامنه اعتراضات و تظاهرات گسترش یافت.
سحرگاه ۱۵ خرداد، مصادف با ۱۲ محرم، امام را دستگیر کردند. این بازداشت، جرقه‌ای شد که موجی از اعتراض در شهرهای مختلف کشور را برانگیخت. بازارها تعطیل شد و بازاریان، که همواره همراه و همگام با روحانیت بودند، با برگزاری تجمعاتی در کنار دیگر اقشار مردم، خشم خود را نسبت به دستگیری امام نشان دادند.
شدت این تجمعات در روزهای ۱۵ و ۱۶ خرداد به‌حدی بود که رژیم برای مقابله با مردم، تانک‌ها را به خیابان آورد و با تیراندازی مستقیم به مردم، صدها تن را به خاک و خون کشید.
با این حال، واقعه ۱۵ خرداد فصلی تازه در تاریخ نهضت امام خمینی (ره) گشود. رهبر نهضت، که اکنون طعم زندان و تبعید را چشیده بود، مبارزه را علنی‌تر کرد و راه تازه‌ای برای مقابله همه‌جانبه با استبداد در پیش گرفت. از این پس، مسیری آغاز شد که به پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ و سرنگونی رژیم شاهنشاهی انجامید.
۱۵خرداد نماد ایثارگری پیش از پیروزی انقلاب است. شهدای این قیام، نخستین پرچم‌داران حرکت خونین ملت ایران برای رهایی از سلطه و استبداد بودند. خون آنها، شجره طیبه‌ای شد که در دهه‌های بعد، ثمر داد و فرهنگ ایثار، مقاومت و شهادت را در جان ملت نهادینه کرد.
امام خمینی (ره) با ظهور مبارزات مذهبی و اسلامی در دهه ۴۰، افکار غیردینی و ضد دینی حاکم بر فضای سیاسی و فرهنگی آن دوران را به چالش کشیدند و راهی نو پیش پای مردم گشودند. نهضت امام، غبار فراموشی را از چهره دین زدود و الگوی جدیدی از زندگی اسلامی، عزت‌محور و مستقل ارائه داد. الگویی که مستضعفان را در کانون توجه قرار می‌داد، همان‌گونه که رسالت پیامبر اعظم (ص) نیز بر همین اساس بنا شده بود.
یاد و نام شهدای گلگون‌کفن قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ گرامی و راهشان پر رهرو باد
یعقوب سلیمانی
معاون فرهنگی و آموزشی بنیاد شهید و امور ایثارگران
