نوید شاهد | فرهنگ ایثار و شهادت

در اين پژوهش با هدف بررسي ميزان توجه كتاب هاي درسي فرهنگ اسلامي وتعليمات ديني دوره ي راهنمايي كشور به مؤلفه هاي فرهنگ ايثار و شهادت سه سؤال اصلي پژوهش مورد بررسي واقع شده است؟روش پژوهش توصيفي شامل انواع؛ تحليل اسنادي(در بخش دست يابي به مؤلفه هاي فرهنگ ايثار و شهادت) و تحليل محتوي(در بخش تحليل محتواي كتاب هاي درسي) بوده و جامعه ي پژوهش نيز شامل شش كتاب درسي فرهنگ اسلامي و تعليمات ديني سه پايه ي دوره ي راهنمايي تحصيلي بوده اند. دو جامعه ي پژوهش شامل؛ اسناد و مدارك موجود، مرتبط و در دسترس(به منظور دست يابي به مؤلفه هاي فرهنگ ايثار شهادت) و نيز شش كتاب درسي فرهنگ اسلامي(پايه هاي اول تا سوم راهنمايي) و تعليمات ديني(پايه هاي اول تا سوم راهنمايي)(جمعا شش كتاب) بوده كه طي آن ها نمونه گيري انجام نشده و كل دو جامعه ي فوق، مورد بررسي واقع شده است. ابزار اندازه گيري در بخش اول جامعه فرم فيش برداري و در بخش دوم، چك ليست تحليل محتواي محقق ساخته بوده است. يافته هاي پژوه در بخش اول به صورت كيفي و در بخش دوم نيز با بهره گيري از شاخص آماري توصيفي مورد تجزيه و تحليل واقع شده است. يافته ها ي پژوهش از اين قرار است: 1-عمده ترين مؤلفه هاي مبين فرهنگ ايثار و شهادت شامل؛ كشته شدن در راه خدا، از خودگذشتگي، دگرخواهي، خداجويي، معارضه با خشونت طلبي، مبارزه با تجاوزگري و ظلم، مبارزه در راه خدا، كاري بالا تر از وظيفه انجام دادن، تلاش وسازندگي، مقاومت وايستادگي، عمل شايسته انجام دادن، بصيرت وبينش، مشاركت در كار گروهي، تقوي وپرهيزگاري، مردن با عزت وشرافت، منادي عدالت، اداي تكليف الهي، قناعت وصبر، توكل بر خدا وفداكاري، صداقت وحقيقت و دوري از دنيا پرستي مي باشد. 2- در مجموع تحليلي كتاب هاي درسي فرهنگ اسلامي و تعليمات ديني دوره ي راهنمايي مشخص گردرد كتاب هاي مذكور، 299 مرتبه به مؤلفه هاي فرهنگ ايثار و شهادت توجه نموده اند. 3- بيش ترين توجه به مؤلفه هاي؛ مبارزه با ظلم و جهل(64مرتبه) مقاومت و ايستادگي(54مرتبه) بوده است. 4-كم ترين توجه به مؤلفه هاي؛ كاري بالاتر از وظيفه انجام دادن(بدون توجه) و تلاش وسازندگي(يك مرتبه) بوده است.

با توجه به اهميت فرهنگ ايثار و شهادت و نقش خاص آن در پيشبرد اهداف نظام اسلامي، پرداختن به شيوه هاي تربيتي مؤثر در ايجاد چنين فرهنگي ضرورت مي يابد. حفظ و اشاعه ي روحيه ي ايثار و انتقال آن به نسل هاي بعد، از اهداف مهم تربيت اسلامي مي باشد. در منابع مختلف به تحليل معنوي ايثار و شهادت بسيار پرداخته شده، اما در ارتباط با ارائه ي روش هاي تربيتي متناسب با اين فرهنگ پژوهش عمده اي صورت نپذيرفته است. بنابراين در شرايط كنوني كه عصر آشنايي با گونه هاي متنوع فرهنگ ها مي باشد در فرايند هويت يابي در نظام تعليم و تربيت بايد بر فرهنگ ايثار و شهادت تأكيد خاصي صورد پذيرد. در اين مقاله پس از بيان مختصر معاني لغوي و اصطلاحي ايثار به شيوه ها و الگوهاي تربيتي حفظ و انتقال و گسترش اين ميراث فرهنگي ارزشمند با استفاده از منابع اصيل مكتب(قرآن و نهج البلاغه) اشاره شده است. در اين راستا به پرورش متربيان در بعد اجتماعي و بازيابي جايگاه خود در سنت هاي اجتماعي و فرهنگي و هم چنين روش الگويي و ارائه ي اسوه هاي عملي و روش ايجاد بينش و بصيرت با ايجاد آگاهي عميق و گسترده و روشهاي مبتني بر پرورش عاطفي با تأكيد بر بعد زيبايي شناسي در تربيت اسلامي پرداخته شده و در انتها نتيجه گيري لازم به عمل آمده است.

انقلاب اسلامي ايران به عنوان واقعه اي بزرگ، تحولات عظيم اجتماعي، سياسي و فرهنگي را به همراه داشت . تأثير شگرف اين تحولات را به وضوح مي توان در ادبيات پس از انقلاب، به ويژه شعر شاعران مشاهده كرد، تا آنجا كه شعر پس از انقلاب و هشت سال دفاع مقدس با سروده هاي پيش از انقلاب كاملاً متفاوت است. با اندكي تأمل در شعر شاعران اين دوره، ويژگي ها و خصوصيات متعددي را مي توان مشاهده كرد . دگرگوني در محتوا و استفاده از مضامين جديد، از جمله ويژگي هايي است كه در شعر شاعران انقلاب و دفاع مقدس موج مي زند . غفلت ستيزي، دعوت به بيداري ، بازگشت به خويشتن ، انتظار موعود ، بازگشت به عشق آسماني، بيان رنج و محروميت طبقات فرودست، نكوهش رياكاران و صاحبان زر و زور، پيوند حماسه و عرفان، ياد شهيدان و عروج آنان، اندوه و حسرت بازماندن از شهدا ، بازتاب شهادت و وفات ياران انقلاب، انعكاس فرهنگ جهاد و شهادت، حضور مذهب و نمادهاي آن، شهادت طلبي و... از جمله درونمايه هايي است كه محتواي اين سروده ها را تشكيل مي دهد.

از آنجايي كه بند 2 و 12 ماده دوم اهداف اساسي وزارت آموزش وپرورش تأكيد بر تبيين ارزش هاي اسلامي و پرورش دانش آموزان بر اساس آنها و همچنين ايجاد وتقويت روحيه اخوت اسلامي، تعاون عمومي، انفاق و از همه مهمتر ايثار دارد؛ به همين جهت بررسي آثار كساني كه در اوج ايثار و ازخودگذشتگي از جان خود مايه گذاشته، ضمن هدايت فرآيند جنگ و دفاع مقدس به عنوان فرمانده، برگ زريني بر افتخارات دوران دفاع مقدس خلق افزودند، از اهميت ويژه اي برخوردار است. اين مقاله با استفاده از روش تحليل محتوا، ضمن مراجعه به آثار و مدارك موجود در ستاد يادواره سرداران شهيد استان مازندران، شامل دست نوشته هاي فرماندهان شهيد، كتب، مقالات، زندگينامه و وصيت نامه آنان و همچنين خاطرات همرزمان، دوستان و اعضاي خانواده شهيد و وبلاگ هاي مرتبط، مي كوشد كه بخشهاي برجسته زندگي، ويژگيهاي شخصيتي و نقش الگويي شهدا را به عنوان يك روش آموزش در اصلاح مسائل و مشكلات اجتماعي مطرح نمايد.

پيوند بين جامعه شناسي كه مقوله اي وارداتي است با ايثار و شهادت كه مقوله اي اسلامي است يك ديالكتيك فكري است كه روشنفكران متعهد بايد زيركانه اين پيوند را برقرار كنند . ايثار و شهاد ت مفاهيمي آن جهاني است كه داراي اهدافي هر دو جهاني است . در مقابل عقلانيت ابزراي مدرن كه هدف از انسان و آفرينش او را ماده مي داند عقلانيت ايثاري انسان را خلاصه در اين جهان تصور نمي كند ، بلكه به دنبال ايجاد جامعه اي است كه سعادت هردو جهان انسان را تامين كند با تاكيد بر سعادت آن جهاني كه باقي و ماندگار است. هدف از عقلانيت يثاري ايجاد جهاني امن مبتني بر برابري بين انسان ها، عدالت مهر و محبت، داشتن حزب اسلامي، مبارزه با شرك و كفر در هر شكل آن و در نهايت رسيدن به مدينه فاضله است . مدينه فاضله جامعه اي است مبتني بر اصول مسلمه اسلام كه كنشگران آن همه خود را در محضر خداوند مي بينند و قادر است سعادت هر دو جهاني انسان را تامين كند . امروزه رشد موج اسلامگرايي در جهان به خوبي پيداست . اين مسئله با درخشش انقلاب اسلامي كه بر پايه ايثار و شهادت شكل گرفت و بعد از آن پيروزي هاي درخشان رزمندگان حزب الله لبنان در جنگ هاي مختلف بخصوص جنگ 33 روزه سال 2006 ك در قلب هژموني كفر انجام شد باعث شد كه مقوله ايثار و شهادت بار ديگر براي امت اسلامي گشود شود .

بي شك شوراهاي اسلامي شهر و روستا از مهمترين دستاوردهاي انقلاب اسلامي و بارزترين نهاد مشاركت مردم در يك نظام دموكراتيك و در چارچوب قانونمند نظام اسلامي مردم ايران است

واژه شهيد از اسماء الله مي باشد. اين واژه در لغت به معاني مختلف به كار رفته است. در اصطلاح «شهيد مسلماني است كه در راه خدا كشته شود». ادبيات اسلامي به مساله شهادت رويكردي ويژه دارد. در قران كريم ماده شهد يكصدوشصت (160) بار به صورت مشتقات مختلف ذكر شده است و احاديث متعدد نبوي و مروي از ائمه مساله شهيد و شهادت را چون ميراثي عظيم به ما رسانيده است. شعر عربي دوره اسلامي با توجه خاص به اين موضوع، ميزان تعهد خود را به ادبيات متعهد به اثبات رسانده است. حسان ابن ثابت، كعب بن مالك و عبدالله رواحه و شمار كثيري از شاعران مسلمان در اين دوره در پاسداري از حريم دين حق، با ايمان و سلاح لسان به جنگ با كفار رفته و آنگاه كه در صحنه كارزار شاهد نبرد اسلام و كفر هستند، با ترسيم دلاوريهاي جهادگران و دشمن تازيهايشان تاريخي هنرمندانه و مكتوب از آن دوره بر جاي گذاردند، اين اسناد هم اكنون در زمره شواهد تاريخي دوره صدر اسلام محسوب مي شود. با اين رويكرد اين مقاله درصدد تبيين جايگاه شهيد و شهادت در ادبياتي است كه مفتخر به حضور نبوي و علوي بوده است. همچنين نحوه برخورد شهيدان با موضوع شهادت از يك سو و نحوه مشاركت ادبيات در ترسيم مفهوم شهادت و ثبت وقايع تاريخي آن عصر به مصداق «الا الذين آمنوا» مهمترين جهت گيري اين مقال است.