محققین : محمد ربیعی - محمد قاسمی - مسیح الله کیهانی

بررسی و مقایسه رفتارهای صرفه جویی در خانواده های شاهد و ایثارگر با غیر شاهد وایثارگر در شهرکرد

شنبه, ۱۴ اسفند ۱۳۹۵ ساعت ۱۶:۳۸

اسناد

توليد كالاهاي لوكس، پرخرج و تشريفاتي، هدر دادن سرمايه‌ها، وقت و نيروي انساني است. بودجه‌اي كه صرف توليد برخي كالاهاي لوكس و تجمّلي مي‌شود اگر صرف سرمايه‌گذاري در قسمت صنعت، كشاورزي و خدمات گردد مي‌تواند موجبات رشد و توسعه كشور را فراهم آورد.

محققین:

محمد ربیعی

محمد قاسمی

مسیح الله کیهانی

اسفند 1388

*چكيده:

مقاله حاضر نتیجه پژوهشی است از نوع توصیفی که با عنوان" بررسی و مقایسه رفتارهای صرفه جویی در خانواده های شاهد و ایثارگر با غیر شاهد وایثارگر در شهرکرد "در سال1388 به اجرا در آمده است.این تحقیق به روش پیمایشی و بر اساس داده های اخذ شده از نمونه ای متشکل از 116 خانواده که به شیوه در دسترس انتخاب شده اند انجام شده است. سوالات اصلی این مقاله که تلاش شده است تا بر اساس تجزیه و تحلیل داده های گرد آوری شده به آنها پاسخ داده شود عبارتند از: 1-مهمترین رفتارهای صرفه جویانه کدامند؟2- مهمترین زمینه های صرفه جویی کدامند؟3-عوامل موثر در گرایش به اسراف کدامند. جامعه آماری این پژوهش تمامی خانواده های ساکن در شهر شهرکرد در بهمن ماه 88 می باشد. در این پژوهش از سه نمونه پرسشنامه : 1-پرسشنامه 51سوالی رفتارهای صرفه جویی2-پرسشنامه20سوالی مصداق های صرفه جویی3-پرسشنامه 20سوالی عوامل گرایش به اسراف به عنوان ابزار جمع آوری داده ها استفاده شده است.
نتایج نشان می دهدکه: خانواده های غیر ایثار گر رفتارهای صرفه جویانه بیشتری دارند.- تحصیلات تاثیری بر رفتار صرفه جویی ندارد.- زنان خانه دار بیشترین و کارمندان دولت کمترین رفتار صرفه جویی را دارند.- همبستگی منفی و معنی داری بین سن و رفتار صرفه جویی وجود دارد.- رابطه معنی داری بین در آمد و رفتار صرفه جویی وجود ندارد.- بین تعداد افراد خانواده و رفتار صرفه جویی ربطه وجود ندارد.- طرح شعار اصلاح الگوی مصرف در 90 درصد پاسخ گویان بر کاهش مصرف تاثیر داشته است.- از آنجاییکه صرفه جویی بعنوان یک ارزش بسیار مهم در دین مبین اسلام مطرح شده است می بایست بیش از همه در بین خانواده های شاهد و ایثار گر مورد توجه قرار گیرد.

*واژگان کلیدی: صرفه جویی - اسراف - توسعه – شاهد و ایثارگر

*مقدمه و طرح مسئله:

واژه اسراف كاربرد فراواني در بين مردم دارد و همه مصارف بيش از حدّ را شامل مي‌شود. این واژه دائره‌اي وسيع دارد كه از دور ريختن اضافي يك غذا تا هدردادن منابع عظيم را شامل مي‌شود. اسراف در همة قسمت‌هاي زندگي متصور است. موضوع اسراف و زياده روي و در مقابل آن صرفه جويي به قدري گسترده و مبسوط در كتب ديني و اخلاقي اسلامي مورد بحث قرار گرفته كه هر شك و شبهه اي را از ذهن انسان برطرف مي سازد و بسياري از ما به رغم اينكه به ابعاد مختلف آن احاطه نداريم، اما بازهم به دليل همين تاكيدات فراوان لزوم صرفه جويي را به عنوان يك ارزش ديني و انساني پذيرفته ايم. اگرچه براي انسانهاي غافل تنها هنگامي كه به خشكسالي و محدوديت قطعي برمي خورند، مسئله صرفه جويي جلوه پيدا مي كند، اما اسلام به عنوان مكتبي كه براي سعادت بشر برنامه دارد، درهمه حال و همه جا اسراف را امري ناپسند ذكر مي كند و مومنان را از زياده روي برحذر مي دارد. اسراف ارجحیّت دارایی بر دانایی را به همراه دارد که البته این خود موجب تضعیف ارزش های اخلاقی و انسانی می شود و فزونی شأن دارایان بر دانایان عرصه را بر سودجویان و خودمحوری باز می کند(حسینی،80:1386). اسراف باعث رشد بی رویه بخش خدمات در جوامع در حال توسعه شده است. بخش خدمات قسمت اعظم سرمایه های این کشورها را به خود اختصاص می دهد و مانع از رشد تولید در جامعه می گردد و امکان صرفه جویی و انباشت سرمایه را از کشور در حال توسعه می گیرد(لهسایی زاده،57:1387). در چنین شرایطی مي خواهيم در عرصه هاي گوناگون به موفقيت دست بيابيم، بايد فرهنگ اسلامي مصرف صحيح را در جامعه ترويج كنيم. براي ترويج صرفه جویی و مصرف صحيح بايد به ارزش هایی توجه داشت كه بتواند تاثير عميق در دل و جان مردم بگذارد، زيرا در غير اين صورت ممكن است روزگاري فرا رسد كه ديگر خبري از اين ارزش ها نباشد. دکتر رفیع پور در کتاب توسعه و تضادنقل می کند در فرایند جدید بعد از سال 1368 آثار جنگ زدوده شد و همزمان به موازات آن ،ارزش های مادی تقویت شدند.(رفیع پور، 256:1377) حال كه اين ريشه ها هنوز خشك نشده بايد به آن توجه داشت و غفلت نورزيد، همانطور كه اسراف به معناي گسترده آن محصول فرهنگ بيگانه است، صرفه جويي و ميانه روي و اعتدال در امور مختلف نيز از دل فرهنگ اسلامي و بومي ملت ما بيرون آمده است،اصلی ترین دلواپسی شهدا بعد از شهادت،مسائل معنوی و اتقادی بوده است.(بحرانی،37:1384) بنابراين براي آنكه بتوانيم الگويي صحيح از مصرف را ارائه دهيم، ناچار هستيم كه به احياي فرهنگي جامعه بهايي بيش از پيش دهيم و از اين فرصت ايجادشده به نحو احسن استفاده كنيم، فرصتي كه امروز به بهانه كم آبي و خشكسالي تجلي يافته است. بنابراين از منظري ديگر كم آبي و خشكسالي بركات معنوي را نيز به همراه خود داشته است و مي تواند به نقطه آغازين براي برنامه ريزي و ترويج فرهنگ اسلامي صرفه جويي نيز تبديل شود. فراموش نكنيم كه فرهنگ مقوله اي مجرد و يك وجهي نيست، بلكه مسائل فرهنگي همواره تحت تاثير امور ديگري قرار مي گيرند، نمي توان از يك سو شاهد رواج فرهنگ مدگرايي در جامعه بود و ازطرفي انتظار داشت مردم به صرفه جويي درمصرف اهتمام داشته باشند. به هرحال به نظر مي رسد اين اراده مردمي در زمينه صرفه جويي بايد با فرهنگ سازي و تلاش همه جانبه، استمرار يابد تا در آينده اي نزديك مشكلات ناشي از محدوديت منابع كمترين تاثير منفي را در جامعه ما داشته باشد. يادمان باشد كه اسراف كاري مي تواند از پايين ترين مراتب آغاز شده و به نقطه اوج خود برسد، دراين ميان تنها فرهنگ مبتني بر آموزه هاي اخلاقي منبعث از وحي است كه مي تواند درمقابل آن بايستد، اين فرهنگ در جامعه ما ريشه دارد و بايد به اشاعه آن كمك كرد.

از همه اين مطالب مي توان دريافت كه وظيفه همگاني ايجاب مي كند تا در مصرف درست و بهينه كالاهاي اقتصادي تلاش كنيم و هريك از ما موظف است تا براساس چارچوب هاي مورد پذيرش اقتصادي عمل كند و در مصرف كالاي اقتصادي زياده روي و اسراف نكند. فرهنگ سازی و وجدان کردن این باور البته کار سختی است . هنوز حتی در کشورهای اروپایی با وجود تمام توان رسانه ای و فرهنگی که دارند لحظه ای از یادآوری و آموزش این فرهنگ غافل نیستند. در کشور ما که سالها منابع و سرمایه های نسل های آینده ارزان در اختیار مردم قرار گرفته است ، به ظرافت و شیوه های پیچیده تری برای پذیرش و رعایت فرهنگ صرفه جویی از جانب عامه نیاز می باشد.بهبود کیفیت نسل حاضر و نسل های آینده مستلزم تعهد اخلاقی و پایبندی عمیق به قوانین و اصولی است که آینده نگری و مصونیت جان و مال را تضمین می کند(صادقی تهرانی،43:1383). مردم باید بیاموزند که صرفه جویی یک دستور حکومتی نیست و منافع آن اجتماعی و جهانی است نه سیاسی. موضوع صرفه جويي به قدري در اسلام اهميت دارد كه علماي اخلاق تأكيد مي كنند: «سزاوار است مؤمن در امور مباح هم سعي كنند كه اسرافي از آنها سر نزند، مانند اسراف در خواب، بيداري، حرف زدن و خوردن، چنانكه در حديث است خدا هر پرخور و پرخوابي را دشمن مي دارد.(دستغیب،120:1365) فرهنگ ديني ما به خوبي ابعاد و انواع مختلف اسراف را ترسيم مي كند و به انسان مسلمان مي آموزد كه چگونه خود را از سقوط در اين ورطه حفظ كند. يكي از علماي اخلاق اسلامي در تعريف اسراف و انواع آن مي گويد:اسراف، به معناي تجاوز از حد و زياده روي كردن است و يا از جهت كیفیّت است كه صرف كردن مال است در موردي كه سزاوار نيست هر چند به مقدار درهمي باشد و يا از جهت كميّت است و آن صرف كردن مال است در موردي كه سزاوار است، لكن بيشتر از آن چه شايسته است و از همين رو بعضي صرف مال را در موردي كه سزاوار نيست تبذير گفته اند و صرف مال را در زيادتر از آنچه سزاوار مي باشد، اسراف دانسته اند.(همان:103) در هرحال نعمت های خداوند بستري براي تكامل جامعه بشري است و به عنوان ابزاري مطرح مي باشند كه مي بايست آدمي با بهترين شيوه مصرف و استفاده درست و مناسب، زمینه رشد و كمال خويش را فراهم آورد لذا هر زياده‌روي در مصرف اسراف و امری ناپسند تلقی می شود . چنانچه قرآن کریم در مورد مسرفين مي‌فرمايد: انّالله لا يحب المسرفين و نسبت به اهل تبذير مي‌فرمايد: اِنّ المبذرين كانوا اخوان الشياطين (اعراف /31) ، يعني آنان برادران شياطين‌اند. علي(ع) مي‌فرمايد: «كلّما زاد علي الاقتصاد اسراف»(غرر الحكم ج 2 ص 547) «هر چه از حدّ ميانه روي بگذرد اسراف است». در ادبيات فارسي نیز آثار متعددي وجود دارد كه به بحث قناعت و صرفه جويي پرداخته اند، همچنانكه در گلستان سعدي بابي در فضيلت قناعت وجود دارد و در كتاب بوستان نيز باب ديگري به قناعت اختصاص يافته است.

چو كم خوردن طبيعت شد كسي را چو سختي پيش آيد سهل گيرد

وگر تن پرورست اندر فراخي چو تنگي بيند از سختي بميرد

(کلیات سعدی:89)

غالباً اذهان مردم از اسراف به مصرف گرائي و زياده‌روي در مصرف منتقل مي‌شود امّا اسراف در توليد نيز واقع مي‌شود. اصولاً اسراف در توليد و مصرف مانند دو حلقة تحت تأثير هم است. كنترل توليد نقش مهم و بسزايي در شكل دادن به مصرف دارد. توليد كالاهاي لوكس، پرخرج و تشريفاتي، هدر دادن سرمايه‌ها، وقت و نيروي انساني است. بودجه‌اي كه صرف توليد برخي كالاهاي لوكس و تجمّلي مي‌شود اگر صرف سرمايه‌گذاري در قسمت صنعت، كشاورزي و خدمات گردد مي‌تواند موجبات رشد و توسعه كشور را فراهم آورد.

متأسفانه امروزه مصرف در فرایند هویت یابی افراد خصوصاً در جوامع درحال توسعه بعنوان یکی از ابزارها و وسایل دستیابی به مزایای اجتمایی تلقی می شود. آقای دکتر لهسایی زاده از قول بوکوک می نویسد:از ویژگیهای نفوذ فرهنگ غربی در جهان سوَم ترویج مصرف گرایی نو در این کشورهاست. مصرف گرایی نو بر مبنای نیازهای کاذب است. نیاز کاذب مصرف انبوه را با خود به ارمغان می آورد. با بالا رفتن مصرف کاذب سرمایه های مملکت به عوض عمل کردن در سرمایه تولیدی به صورت سرمایه مصرفی تلف می شود و این بزرگترین مانع توسعه در این کشورهاست(لهسایی زاده،71:1387). محدود بودن منابع طبيعي از یکسو و گسترش نیازها و مصرف گرایی از سویی دیگر، حركتی جدی در راستاي طرح توسعه پايدار، ترویج فرهنگ صرفه جویی و حفظ محيط زيست را ضروری ساخته است.

تا چند دهه قبل، محيط طبيعي به عنوان متغيري مهم در سيستمهاي توليدي مطرح نبود اما به تدريج استفاده بی رویه از منابع طبیعی و آسيب هاي محيطي، دستاوردهاي تمدن بشري را دچار مخاطره ساخت. آثار مخرب بجا مانده از استفاده هاي بي رويه از اكوسيستم ها و آسيب به منابع طبيعي به ويژه منابع تجديد ناپذير موجب بروز نگرانيهاي زياد گردید. امروزه جامعه شناسان توسعه به موانع زیست محیطی توسعه اشاره دارند و آنها را به چهار دسته تقسیم می کنند که از جمله آنها می توان به کمبود منابع آب اشاره کرد(همان،63:1387). برای مدیریت مصرف رویکردهایی مطرح شده است که مهمترین آنها عبارتند از:

الف) رويكرد بهبود دائمي و مستمر:

ب ) رويكرد كاهش هزينه‌ها:

ج) رويكرد مهندسي ارزش:

د) بهره‌وري :

و) تحقيق در عمليات:

در اين تحقيق انجام رفتارهای صرفه جویانه در بین خانواده های شاهد و غیر شاهد مورد سنجش قرار گرفته است.و نیز سعی شده است در جهت اصلاح فرایند هویت یابی افراد جوامع ضمن بیان مهمترین رفتارهای صرفه جویانه ،زمینه های مهم صرفه جویی و عوامل گرایش به اسراف نیز مورد بررسی قرار گیرد.

*یافته های پژوهش:

*عوامل موثر در گرایش به اسراف:

در این پژوهش عوامل زیر بیشترین تأثیر را در انجام عمل اسراف در بین مردم داشته اند.

چشم و هم چشمی - مد گرایی – عدم آموزش در زمینه استفاده درست از منابع - خود نمایی - تربیت خانوادگی - رقابت با فامیل - به روز بودن - فخر فروشی - عادت به مصرف زیاد - نا مرغوب و استاندارد نبودن کالا - درامد زیاد.

* زمینه های صرفه جویی شده:

برق- نان-آب-قند و شکر-مواد غذای-روغن-دارو-گاز-استفاده درست از فضای ساختمان-خرید کفش و لباس-لوازم بهداشتی-بنزین-خرید لوازم منزل-مصرف میوه-هزینه مسافرت-پول تلفن همراه-وقت عوامل موثر در گرایش به اسراف:

*در فرضیه رابطه بین نوع ایثارگری و صرفه جویی ، با توجه به مقدار خطای 003/0 بدست امده در این تحلیل فرضیه H1 پذیرفته و فرضیه H0 رد می شود یعنی بین افراد شاهد و غیر شاهد و جانباز از نظر رفتارهای صرفه‌جویی رابطه معنا دار وجود دارد.

*در فرضیه وجود رابطه بین صرفه جویی و شاغل بودن، با توجه به داده ها و سطح معنی داری بدست آمده در آزمون T، فرض صفر H0 تأیید می‌شود و فرض تحقیق (H1) مبنی بر وجود تفاوت بین میزان صرفه جویی و شاغلین و غیر شاغلین رد می‌گردد. هرچند تفاوت نمره صرفه جویی پاسخگویان نشان می دهد که نمره صرفه جویی افراد غیر شاغل اندکی از نمره صرفه جویی افراد شاغل بیشتر است.

*در فرضیه "وجود تفاوت در رفتارهای صرفه جویی خانواده های شاهد و غیر شاهد" بر اساس ازمون t انجام گرفته و سطح معناداری بدست آمده در این ازمون که کمتر از 05/0 می‌باشد فرضیه (H0) در سطح معناداری 05/0 رد و فرضیه تحقیق (H1) مبنی بر وجود تفاوت در رفتارهای صرفه جویی خانواده های شاهد و غیر شاهد تأیید می‌گردد لذا این فرضیه تأیید شده است و تفاوت معنی دار و به نفع خانواده غیر شاهد می‌باشد. بر اساس داده های موجود میزان میانگین نمرات خانواده های غیر شاهد از خانواده های شاهد بیشتر است. در نتیجه می توان گفت نمره صرفه جویی خانواده‌های غیر شاهد از شاهد بیشتر است.

* در فرضیه "تفاوت در رفتار صرفه جویی مردان و زنان" بر اساس آزمون t انجام شده و سطح معنا داری بدست آمده در این آزمون (001/0) فرضیه صفر (H0) رد و فرضیه تحقیق (H1) مبنی بر تفاوت بین رفتار صرفه جویی مردان و زنان تأیید می‌گردد لذا تفاوت معنا دار می‌باشد و فرضیه تأیید شده است. بر اساس داده های موجود نمره صرفه جویی زنان از مردان بیشتر است.

*منابع و مراجع:

-رفیع پور،فرامرز(1377)،"توسعه و تضاد"،شرکت سهامی انتشار،تهران.

-بحرانی،محمود(1384)،"تحلیل محتوای شهدای استان فارس"، پژوهش نامه شماره(1)،چکیده طرح های پژوهشی ،اداره تحقیقات و جمع آوری آثار معاونت پژوهشی و ارتباطات فرهنگی بنیاد شهید و امور ایثارگران استان فارس:32-33.

-حسینی ،سیّد حمید(1386)،"مجموعه مقالات همایش آسیب شناسی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت ،انتشارات دانشگاه مازندران.