بررسی رابطه بین میزان مصرف رسانه ای و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت

بررسی رابطه بین میزان مصرف رسانه ای و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه ی بین میزان مصرف رسانه ای و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد بود. روش پژوهش توصیفی همبستگی و جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد در سال تحصیلی 92-91 بود.حجم نمونه 100 نفر محاسبه شد . روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب با جامعه ی آماری بود. ابزار اندازه گیری شامل پرسشنامه محقق ساخته بود که شامل 108 سوال بسته بود .روایی این پرسشنامه مورد تایید اساتید دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد قرارگرفت.جهت تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آماری تحلیل رگرسیون  ، ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. بنابر نتایج حاصله ، r مشاهده شده در سطح p≤0/05  همبستگی مثبت و معناداری را بین استفاده از نوشتارهای چاپی مورد تایید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، استفاده از رسانه های دیداری شنیداری داخل و همچنین استفاده از رسانه های الکترونیکی مجاز  با افزایش فرهنگ ایثار و شهادت در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد نشان می دهد. به عبارت دیگر به طور کلی می توان نتیجه گرفت که بین نوع و میزان مصرف رسانه ای و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت (ازخودگذشتگی و جان فشانی در راه حق و حقیقت ) در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد رابطه وجود دارد و فرضیه اصلی این پژوهش مورد تایید می باشد.

کلمات کلیدی : فرهنگ ایثاروشهادت، رسانه، مصرف رسانه،دانشجو،دانشگاه آزاد اسلامی

مقدمه

در عصری که امروزه به سر می‌بریم، رسانه‌های گروهی نقش انکارناپذیری بر اذهان و اعتقادات و رفتار افراد یک جامعه دارند. رسانه‌ها به عنوان یکی از علل مهم برای اجتماعی کردن به حساب می‌آیند. با توجه به این مطلب که نوجوانان و جوانان بدلیل موقعیت و شرایط زندگیشان بیشتر با رسانه‌ها مانوس هستند در نتیجه بیشتر هم تحت تاثیر آنها بوده و انتخاب نوع رسانه و نوع برنامه‌های رسانه‌ای توسط این قشر مهم جامعه می‌تواند تاثیرات مختلفی بر آنها داشته باشد.

تبیین اثر رسانه‌ها از نظر تاریخی خصوصیاتی داشته که در ذیل مطرح شده است.

در بسیاری از نظریه‌ها تنها به قدرت مطلق رسانه‌ها از جهت ایجاد اثرهای ارتباطی تاکید شده است. این نوع نظریه‌ها به قبل از دهه‌ی شصت میلادی و بیشتر به پیش از جنگ جهانی دوم بر‌می‌گردد. در برخی از نظریه‌ها که از نظر تاریخی متخر محسوب می‌شوند و بیشتر در دهه‌ی هفتاد میلادی به بعد مطرح شده‌اند قدرت رسانه‌ها ناچیز شمرده شده و بیشتر از قدرت انتخاب و فعال بودن مخاطبان دفاع شده است. در هر دو دسته از نظریه‌ها، زمینه و متن اجتماعی که مخاطب و رسانه در آن قرار می‌گیرند نادیده گرفته شده و یا اهمیت چندانی به آن داده نشده است. دسته سومی از نظریه‌ها وجود دارد که می‌توان آن را نظریه‌های ترکیبی خواند. در این دسته از نظریه‌ها کوشش شده است مخاطب و رسانه و محیط اجتماعی در تعامل با یکدیگر نگریسته شوند. این نوع نظریه‌ها از جهت انتزاعی در سطح بسیار بالایی قرار می‌گیرند، بسیار پیچیده‌اند و کاربرد آنها در بررسی‌های تجربی دشوار است.( دهقان،1387: 4)

تا قرن بیستم ، رهبری و ارشاد انسان رویارو و براساس ارتباط بود ، در صورتی که در عصر حاضر ارتباطات یک طرفه و از راه دور صورت می گیرد . به طوری که بین شنونده و گوینده ، یا بهتر بگوییم بین موثر و متاثر به طور نسبی فاصله زیادی وجود دارد . برخی معتقدند که رسانه های گروهی دارای چنان قدرتی هستند که می توانند نسلی تازه در تاریخ بشر پدید آورند ، نسلی که با نسل های پیشین بسیار متفاوت است . لازرسفلد و مرتن ^[3]در تشریح این عقاید متفکران می نویسند :

« وسایل ارتباط جمعی جدید ابزاری بس نیرومندند که می توان از آن در راه خیر و شر با تاثیری شگرف سود برد و چنانچه کنترل مطلوب وجود  نداشته باشد ، امکان استفاده از این وسایل در راه شر بیشتر از خیر آن است .»( ستوده ، 1373: 203)

در اجتماعی از همگان بحث و گفتگو ابزار برتر ارتباط است و رسانه‌ها صرفا بحث را گسترده و به آن جان بیشتری می‌دهند. در نقطه مقابل، در جامعه انبوه رسانه‌ها ابزار اصلی و مسلط برقراری ارتباط به حساب می‌آیند و همگان یا گروه‌های مختلف مخاطب بیشتر حکم بازاری برای رسانه‌ها را دارند و همگی در معرض محتواهای رسانه‌های جمعی قرار دارند.(میلز،1956: 303-304)

بنابراین در جامعه‌ای که مخاطبان فرستنده را نمی‌شناسند، افراد جامعه باید در انتخاب محتوای رسانه‌ها  توجه زیادی کرده تا ناخواسته در دام رسانه‌های جمعی یا کسانی که رسانه ها را تحت اختیار و نفوذ خود دارند نیافتند.

بیان مسئله

درجوامع ابتدائي فرهنگ ها زودتر شكل مي گيرندوديرترهم ازبين مي روند اين وضع تا زماني مؤثر است كه جوامع كوچك تحت تأثير جوامع بزرگتر اطراف قرار نگيرند.

رسانه ها در راه ایجاد فضای مناسب برای گفت‌وگو و برخورد سالم نظرات و همچنین اهمیتی که در ارتقاء سطح آگاهی و فرهنگ و معرفت عمومی دارند، یکی از مهمترین عوامل پیشرفت فرهنگی و از نشانه‌های تحرک در هر جامعه است.  

يكي از شاخص‌هاي توسعه در هر جامعه ميزان توسعه مصرف فرهنگي مكتوب شامل مطالعه كتاب، روزنامه‌ها و مجله و نظاير آن است. رسانه‌هاي مكتوب، مخاطبان را پرسشگر، تعقلي و خردگرا بار مي‌آورد اما رسانه‌هاي شفاهي افراد را پذيرا و احساسي بار مي‌آورد. ظهور و توسعه سريع رسانه‌هاي شفاهي در ميان مردم نيز عاملي مزاحم براي شكل‌گيري فرهنگ مكتوب شد و گوي سبقت را از رسانه‌ها ربود. اكنون در جامعه اطلاعاتي كه اينترنت و رسانه‌هاي اجتماعي ستون فقرات آن را تشكيل مي‌دهند، به دليل نهادينه نشدن فرهنگ مكتوب و علاقه و ميل اندك مردم به خواندن يا نوشتن و توليد پيام و ضعف سواد رسانه‌اي مخاطبان و كاربران، بيشتر به عرصه‌اي براي فعاليت‌هاي «سرگرمي‌محور» كاربران تبديل شده است در حالي كه گمان مي‌رفت رسانه‌هاي حاصل از همگرايي فناوري‌هاي نوين عرصه براي توسعه فكري و اطلاع‌رساني و اطلاع‌يابي نسل جديد تبديل شود.( ساعی،1391)

بدیهی است که توسعهء فرهنگی – به معنای گستردهء آن که در برگیرندهء گشایش و گسترش گفت‌وگوهای فلسفی و فرهنگی و ادبی و هنری است – نه تنها عامل اصلی رشد خودآگاهی جمعی، بلکه زمینه ساز توسعهء سیاسی و اقتصادی و پیشرفت علوم و در واقع نخستین پیش شرط حل بنیادی مسایل و رفع مشکلات فراگیر جامعه است.

ایثار یعنی بذل کردن،  دیگری را بر خود برتری دادن و سواد او را بر سواد خود مقدم داشتن،  قوت  لازم و مایحتاج خود  را به دیگری بخشیدن و خود را برای آسایش  دیگران  به رنج افکندن(فیاض،1382).

 در لغت نامه دهخدا آمده است: ایثار  به معنی برگزیدن،عطا کردن،غرض دیگران را بر غرض خویش مقدم داشتن، دیگری را در رساندن  به منفعت و دفع ضرر بر خود مقدم داشتن و آن نهایت برادری است.ایثار بر از خود گذشتگی انسان های یک جامعه دلالت  می کند و هم ژرفای دینی دارد و هم عطر اجتماعی و هم فرهی انسانی و در اصطلاح دانش و اخلاق دومین شکل  فضیلت«سخا»  می باشد. مراد از سخا آن است  که انسان از آنچه  خود بدان نیاز دارد جوانمردانه بگذرد و آن را به دیگری  که بدان نیازمند است ببخشد و این  گذشتن و بخشیدن  که همانا دیگری را  بر خود برگزیده  است ملکه نفس آدمی گردد.(آقاپور،34)

بنابراین با توجه به مطالب توضیح داده شده، در این پژوهش برآنيم تا رابطه میان میزان مصرف رسانه‌ای و گسترش فرهنگ  ایثار و شهادت (ازخودگذشتگی و جان فشانی درراه حق و حقیقت)  را در بین دانشجویان دانشگاه آزاد سلامی واحد شهرکرد بررسي كرده و مقدار استحكام اين ارتباط را با استفاده از اطلاعات آماري تجزيه و تحليل كنيم.

پیشینه تجربی پژوهش

به طور کلی تحقیقات صورت گرفته در این زمینه به صورت پراکنده بوده و دقیقا به موضوع این پژوهش پرداخته نشده است. با این حال به چند مورد از پژوهش های انجام شده در این زمینه اشاره خواهد شد:

اکرم السادات میر حسینی(1385) در پژوهشی به بررسی مفهوم ایثار و شهادت و چگونگی انتقال آن از طریق تلویزیون در بین خانواده های شهر تهران، پرداخت. . وی به این نتیجه دست یافت که برنامه های مستند دفاع مقدس بیش از بقیه برنامه ها در گسترش فرهنگ ایثار و شهادت موثر بوده اند.

هرسيج و همكاران(1390)‏، پژوهشي در مورد رابطه ميان تاثيرات مصرف رسانه اي بر روي هويت اجتماعي در بين دانشجويان دانشگاه اصفهان انجام دادند. نتايج نشان داد كه همبستگي معناداري ميان ابعاد كيفيت و كميت رسانه هاي جمعي با ابعاد هويت اجتماعي پاسخگويان وجود دارد.

دكاندار(1391)، پژوهشي درخصوص بررسي رابطه بين مصرف رسانه اي و الگوگزيني دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي واحد بوكان انجام داد. نتایج این تحقیق بیانگر این است که بين مصرف رسانه اي و الگوگزيني رابطه معني‌دار مستقيم و مثبت دارد. اينترنت و تلويزيون به ترتيب بيشترين ميزان استفاده در ميان دانشجويان و منبع الگوگزيني را دارند.

وایسمن و همکاران(2005) به بررسی تاثیر استفاده از رسانه بر اعتماد به نفس در دختران نوجوان پرداختند. آنها با تمرکز بر زمینه های قومی، نژادی و فرهنگی میان نوجوانان، سعی کردند تا عواملی را که موجب کاهش اعتماد به نفس در آنها می شود شناسایی کرده و سپس راههای برای جلوگیری از کاهش این خصلت ارائه کنند.

علی سلمان و همکاران(2011) به بررسی میزان نفوذ رسانه های جدید مانند اینترنت در جامعه مالزی پرداخته اند. آنها نشان دادند که با وجود نفوذ روزنامه ها و خبرهای اینترنتی، در میان افراد جامعه هنوز هم رسانه های متعارف  مانند رادیو تلویزیون و روزنامه در قالب جدیدی که همان شکل اینترنتی آن است مورد استفاده زیادی هستند و رسانه های جدید و قدیم  به همزیستی  و تقویت یکدیگر می پردازند.

چارچوب نظری تحقیق

در مورد آثار رسانه‌ و وسايل ارتباط جمعي دو ديدگاه را می‌توان مشاهده کرد؛ برخي عقیده دارند كه وسايل ارتباط جمعي داراي چنان قدرتي هستند كه مي‌توانند نسلي تازه براي اولين بار در تاريخ انسان پديد آورند و برخي ديگر معتقدند كه وسايل ارتباط جمعي تأثير چنداني بر مخاطبين خود ندارند؛ زيرا اين وسايل علي‌رغم تكنولوژي برتر كه از آن سود مي‌برند، با موانع بسياري در راه اثرگذاري بر ديگران مواجهند. فرايند تعدد وسايل ارتباطي جمعي جديد و امحاي دوران انحصار و ... موجب بروز ترديد گرديده است. ( ساروخاني، 1371 : 100-99) 

در ارتباط با وفاق و همبستگي اجتماعي برخي نظرشان اينست كه اگر ارتباط نباشد 
( وفاق ) هم بوجود نمي‌آيد . ارتباط به شناخت مي‌انجامد لذا زمينه‌ساز ( وفاق ) مي‌شود. از طريق برخي برآنند كه ارتباط و شناخت بيشتر باعث برجسته شدن تفاوتها مي‌شود و در نتيجه كاركردي (وفاق‌زا) پيدا مي‌كند. البته تأثير هر دو ( ارتباط و عدم ارتباط ) در وفاق‌زايي و وفاق‌زدايي نسبي است. ( احمدي، 1378 : 35 (

 اگر بخواهيم برآيند نهايي داشته باشيم، بايد پذيرفت كه وسايل  ارتباط جمعي ، ابزاري اجتماعي- فرهنگي به معناي عالي آنست و از اين جهت اثرات چشمگيري دارد و اما نه آنچنان كه محدوديتي نشناسد و نه آنچنان ناچيز است كه اعتنا نشود. بايد حدود و شرايط آن را در نظر گرفت و بايد گفت، ارتباط از دو جنبه حائز اهميت است. ( ساروخاني، 1371 : 100 )

1- مي‌تواند به شكل ابزار قدرتمند براي يكپارچه ساختن و احساسات عمل كند و ميان بخشهاي مختلف جوامعي كه به لحاظ مذهبي، قومي، زباني وگرايشهاي محلي و منطقه‌اي گروه‌بندي شده‌اند و درهم‌تنيدگي لازم را ندارند، انسجام وحدت ايجاد كند. 

2- مي‌تواند تصورات قالبي و از پيش ساخته را بزدايد و شكافهاي اجتماعي را كاهش دهد و منافع و علائق مشترك ميان گروه‌ها را بشناسد و زمينه‌ي اشتراك مساعي مردم را فراهم آورد و سهم بسزائي در شكل دادن وحدت گروه‌ها و اقوام و همبستگي و وفاق مؤثر بين آنان داشته باشد. ( همان منبع)

 می‌توان گفت که قطعا رسانه‌ها نقش مهمی را در چگونگی زندگی انسان‌ها ایفا کرده است و مي‌تواند به شكل وسيله‌اي قوي براي ايجاد وفاق و همبستگي اجتماعي عمل نمايد. گرچه تأثير‌گذاري‌هاي اين وسيله دو سويه مي‌باشد و در كنار افزايش سطح مشاركتها و تقويت همبستگي پيوندهاي اجتماعي مي‌تواند تأثيرات منفي همچون تضعيف پيوندهاي سنتي و بهره‌برداري نادرست تبليغاتي و ايجاد  اختلال در وحدت ملي داشته باشد؛ که اين مساله  مهم بستگي به هوشمندي و برنامه‌ريزي و كوششها و تلاشهاي طولاني و دلسوزانه دارد. 

اما تاثیر مثبتی که با برنامه ریزی مناسب می توان از رسانه داشت، فرهنگ ایثار و شهادت است. فرهنگ ایثار وشهادت هم مقوله ای است که جامعه با دارا بودن آن می تواند اصل الهی خود را روی زمین ثابت نگه دارد وجامعه را به مفاهیم آسمانی مربوط سازد، چرا که در این فرهنگ که رسیدن به مقصد آسمانی است، شرایط برای رشد وشکوفایی انسان مهیاء می‌گردد. 
یکی ازمهمترین عوامل بقا و دوام یک جامعه وجود . روحیه ازخودگذشتگی است. اسلام دینی است که درآن جنبش وجهاد و ایثار برای تحقق بخشیدن به قوانین الهی ستوده شده است. به همین خاطر در طول تاریخ اسلام شاهد حرکت های اصلا حی و ایثارگرایانه بیشماری بوده ایم. حرکت هایی که یک نمونه بارز آن ایثار جان و مال مهاجرین در صدر اسلام، امام حسین(ع) در جریان واقعه کربلا و ایثار رزمندگان در جریان جنگ تحمیلی است. 

شهادت بالاترين و آخرين مرحله از خود گذشتگي(ايثار) است. جان را در كف خود قرار دادن در راه هدفي متعالي جهت فدا نمودن است. و جوهره آن عاشق، مختار، بااراده و هدفمند بودن است. صفات متجلي در شهدا نترسيدن از مرگ، شفقت، آزادمنشي، ايمان و پرهيز از شهوت طلبي، ثبات در قدم و صداقت در عمل مي‌باشد.‌(انوری 1381، 1)

درفرهنگ اسلامی درتمام زوایای جامعه مسلمانان ایثار و ازخودگذشتگی درمقابل دیگران بقدری فراوان رایج است که می توان گفت: ایثار تار و پود اصلی جامعه اسلامی را تشکیل می دهد

در قرآن كريم آيات بسياري مي باشد كه مستقيم و يا غير مستقيم مربوط به شهيد و شهادت و فضائل و مناقب و خصائل آنها مي باشد،ولي بدليل قلت بضاعت اين حقير ومحدوديت مقاله نمي توان به همه ي آن نكات و دقت ها و اشارت هايي كه دراين خصوص دركلام الهي هست حتي درحدمحدود پرداخت؛ لذا به آنچه ذكر شد بسنده مي شودقرآن در آيات 169 تا 175 سوره آل عمران به مقام شهيدان مي پردازد." البته نپنداريد كه شهيدان راه خدا مرده اند بلكه زنده به حيات ابدي شدند و در نزد خدا متنعم خواهند بود. آنان به فضل ورحمتي كه از خداوند نصيبشان گرديده شادمان اند و به آن مؤمنان كه هنوز به آنها نپيوسته اند و بعداً در پي آنها به راه آخرت خواهند شتافت مژده دهند كه از مردن هيچ نترسند و از فوت متاع دنيا هيچ غم مخورند.و آنها را بشارت به نعمت و فضل خدا دهند و اينكه خداوند اجر اهل ايمان را هرگز ضايع نگرداند

در احادیث و روایات زیادی به این فرهنگ اشاره و ترغیب شده است.

رسول خدا(ص)فرموده است:" خداوند چنين فرموده است، من جانشين شهيد خانواده وي هستم هر كسي رضايت خانواده شهيد راجلب كند،رضايت مراجلب كرده است وهركسي آنها رابه خشم آورد،مرا به خشم آورده است".( وسائل الشيعه، باب 25 ، حديث 3 )

امام علي (ع) در آخرين روزهاي زندگي و كمتراز يك هفته مانده به ضربت خوردن، براي شروع پيكار مجدد با معاويه سخنراني هيجان انگيزي نمود، در اين سخنراني امام براي تقويت رواني ارتش خود، و آماده ساختن آنها براي فداكاري و پيكار صفين سخن فرمود… '': ازمع الترحال عبا دالله الاخيار !، و باعوا قليلا من الدنيا لا يبقي بكثير من الاخره لا يفني'' ''بندگان نيك خدا ''در ايام تيره روزي مسلمين، باتصميم شهادت عزم كوچ كردن از اين جهان نمودند،و اندكي از دنياي ناپايدار را به بسياري از آخرت جاويد فروختند ''. ''ما ضرا اخواننا الذين سفكت دمائهم بصفين الا يكونوا اليوم احياء، يسيغون الغصص، و يشربون الرنق''برادران ماكه درصفين،خونهايشان به زمين ريخت زيان نكردند زيراكه ديگر امروز نيستند تا شرنگ تلخ اندوهها و ناروائيها را بياشامند''. ''قد والله لقوا الله فوفاهم اجورهم، و احلهم دار الامن بعد خوفهم ''''به خدا قسم كه آنان خدا را ملاقات كردند،وخداوند پاداش آنها را به طور كامل داد، و به جايگاه آرامش پس از بيمشان برد '' (شرح ابن ابي الحديد جلد 10 ص 99).

امام خميني(ره) در توضيح اين جايگاه رفيع فرموده اند : "مقام العنديه التي فيها مفاتيح الغيب لا يعلمها الا هو ، مقام عنديت جايگاهي است كه كليدهاي غيب در آن است و جز خداي تعالي بدانها دست نيابد" ( امام خميني (ره) ، 1373 :164)

 بنابراين در مقام « عند ربهم » است كه هيچ حائلي ميان انسان و خدا وجود ندارد و در واقع، اتصال به مقام ربوبي و لقاء الهي است كه در نهايت كمال انسان و قرب الهي است و عرفا درباره ي آن گفته اند:" قرب عبارت از سير قطره است به جانب دريا و وصول به مقصود حقيقي و اتصاف به صفات الهي ويا اينكه قرب آن است كه هرچه پيش آيد از ميان برداري و آنچه حائل ميان محب و محبوب است برطرف كني (لاهيجي، 1377 : 305 و 30 )

شهيد مطهري(ره) در خصوص نقش اجتماعي شهيد مي گويند : درسي كه مردم بايد از شهادت شهيد بگيرند اينست كه اولاً نگذارندآنچنان زمينه هاپيدا شود،ازآن جهت آن فاجعه ها بصورت يك امرنبايستي بازگوشودكه به قهرمانان ظلم و تجاوز وقاتلين شهيد مربوط است،براي اينكه افراد جامعه ازتبديل شدن به امثال آن جنايتكاران خودداري كنند. علامه طباطبايي (ره) حيات شهيد را نوعي حيات حقيقي دانسته، مي نويسد:" ممكن است مرادبه حيات درخصوص شهدا اين باشدكه تنها اين طايفه حيات برزخي دارندواين معنا را بسيارازمعتقدين به معاد جاهلند ،هر چند هم بسيارازآن آگاه باشند وسخن كوتاه اينكه مرادبه حيات درآيه شريفه،حيات حقيقي است"( علامه طباطبايي، 254 ج 2 )

در حوزه فلسفه نیز ، فیلسوفان عصر روشنگری (هابز، لاک، روسو، کانت) به این موضوع توجه کرده اند. هابز در کتاب لویاتان از نوزده قانون طبیعی یاد می کند که اهم آنها احترام به حقوق دیگران و تلاش برای پیشبرد منافع دیگران حتی به قیمت .( گذشتن از حقوق خویشن است(هابز 161:1380). 
لاک انسان را اساساً موجودی نوع دوست می داند که از نظر اخلاقی با دیگرافراد برابراست، چون انسان به دلیل انسان بودنش از حقوقی برخوردار است که لزوماً به دلیل برتری قدرت، ثروت و یا موقعیت او نی ست(جونز ، 204:1370 )

روسو با طرح اندیشه قرار داد اجتماعی به لزوم رابطه اخلاقی میان انسانها اشاره می کند مقصود وی از قراداد اجتماعی شرکت در اراده عمومی برای رسیدن به خیر جمعی و مشترک است (روسو، 129:1379 )

کانت ایثار و نوع دوستی را نقطه مقابل خودخواهی قرار می دهد و معتقد است این دو عامل در درون انسان در حال ستیز و نزاع با یکدیگرند. اگر انسان خودخواه نباشد، دیگران را دوست دارد و نگران سعادت آنهاست وچنانچه از روی انسان دوستی زمینه خوشبختی دیگران را فراهم کند عمل او از ارزش اخلاقی برخوردار است(کانت272:1384 (

ایثار بعنوان یک فضیلت صرفاً دار ای ارزش های قائم به ذات نیست بلکه در ارتباط با جامعه و تکاپو برای تحقق اهداف و آرمان های آن معناو مفهوم پیدا می کند و این خصیصه در مسیر ترقی و تعالی جامعه از طریق اصلاح و تعدیل ناسازگاری ها و بی نظمی های اجتما عی نقش تعیین کننده ای دارد بطوریکه در دین اسلام به رابطه ایثار و اصلاح اشاره شده است: «دراصطلاح قرآنی اصلاحات اجتماعی به کوشش برای تحقق آموزه ها ودستورهای اجتماعی اسلام اطلاق می شود و مصلح به کسی گفته می شود که در راه تحقق شریعت الهی بکوشد از این رو پیامبران درقرآن مصلح نامیده شده اند»( رشاد 1387: 450)

فرضیه های پژوهش

1-    استفاده از رسانه های نوشتاری –چاپی  مورد تایید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (مطبوعات، کتاب و مجلات) باعث افزایش فرهنگ ایثار و شهادت می شود

2-    استفاده از رسانه های نوشتاری –غیرمجاز  (مطبوعات، کتاب و مجلات) باعث کاهش  فرهنگ ایثار و شهادت می شود

3-    استفاده از رسانه های دیداری- شنیداری داخل (رادیو، تلویزیون رسمی کشور) باعث افزایش فرهنگ ایثار و شهادت می شود

4-    استفاده از رسانه های دیداری- شنیداری بیگانه  (رادیوهای خارجی و ماهواره ) باعث کاهش فرهنگ ایثار و شهادت می شود

5-    استفاده از رسانه های الکترونیکی مجاز (برنامه ها و نرم افزارهای رایانه ای و اینترنت) باعث افزایش فرهنگ ایثار و شهادت می شود؟

6-     استفاده از رسانه های الکترونیکی غیر مجاز و فیلترشده  (برنامه ها و نرم افزارهای رایانه ای و اینترنت) باعث کاهش فرهنگ ایثار و شهادت می شود؟

روش شناسی تحقیق

در این تحقیق  پژوهشگر در صدد بررسی رابطه ی بین انواع مختلف مصرف رسانه ای و فرهنگ ایثار و شهادت  در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد می باشد. بنابراین روش پژوهش، توصیفی  و از نوع پیمایشی  می باشد. همچنین پژوهش از نوع همبستگی می باشد. جامعه ی آماری این پژوهش شامل کلیه ی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد می باشد در سال تحصیلی 92-91  می باشد که رئیس دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد این جمعیت را هشت هزار و پانصد نفر اعلام کرد.حجم نمونه ی این پژوهش 100نفر از دانشجویان دانشگاه ازاد اسلامی واحد شهرکرد انتخاب شدند.نمونه گیری به صورت تصادفی انجام گرفت. پرسشنامه شامل 18سوال راجب اطلاعات کلی و شخصی می باشد و پس از آن پاسخ دهنده می بایست به 15 سوال در باره ی هرکدام از 6فرضیه پاسخ دهد. روایی این پرسشنامه توسط اساتید ، و متخصصان مورد تایید قرارگرفت. همچنین جهت اطمینان از پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که نتایج بیان گرمقدار ضریب 72/0یعنی اعتبار و پایایی ابزار سنجش بالا بوده است.

یافته های تحقیق

ابتدا به  بیان برخی  آمار توصیفی  پاسخ دهندگان می پردازیم

نمونه مطالعه شده شامل 13درصد عدم استفاده، 42درصد استفاده کمتر از 15 ساعت ، 27 درصد بین 5تا 10 درصد استفاده و 18 درصد بین 10 تا 15 ساعت در هفته  استفاده از رسانه های نوشتاری مورد تایید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را نشان می دهد.

جدول 1- توزیع فراوانی بر اساس استفاده از رسانه های نوشتاری مورد تایید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

نمونه مطالعه شده شامل 0 درصد عدم استفاده، 9درصد، کمتر از5ساعت، 28درصد، بین 5تا10 درصد، 31درصد بین 11تا 15درصد و 32 درصد بیشتر از 15 ساعت در هفته  از رسانه های دیداری شنیداری داخلی استفاده می کنند

جدول 2توزیع فراوانی بر اساس استفاده از رسانه های دیداری –شنیداری داخلی

نمونه مطالعه شده شامل 35 درصد عدم اسفاده، 19 درصد کمتر از 5ساعت، 12درصد بین 5تا 10 ساعت، 18درصد بین 11تا 15 درصد و 16 درصد بیشتر از 15 ساعت در هفته از رسانه های الکترونیکی مجاز استفاده می کنند

جدول 3-توزیع فراوانی بر اساس استفاده از رسانه های الکترونیکی مجاز

آمار استنباطی

نتایج حاصل از آزمون فرضیات به صورت زیر است:

1-    فرضیه اول پژوهش : استفاده از رسانه های نوشتاری –چاپی  مورد تایید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (مطبوعات، کتاب و مجلات) باعث افزایش فرهنگ ایثار و شهادت می شود

جدول 4-نتایج ضریب همبستگی پیرسون فرضیه اول

بنابر نتایج حاصله ، r مشاهده شده در سطح p≤0/05  همبستگی مثبت و معناداری را بین  استفاده از رسانه های نوشتاری-چاپی مورد تایید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (مطبوعات، کتاب و مجلات) و لفزایش فرهنگ ایثار و شهادت دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد نشان می دهد بنابراین فرضیه اول مورد تایید است.

2-    فرضیه دوم  پژوهش : استفاده از رسانه های نوشتاری –غیرمجاز  (مطبوعات، کتاب و مجلات) باعث کاهش  فرهنگ ایثار و شهادت می شود

جدول 5-نتایج ضریب همبستگی پیرسون فرضیه دوم

بنابر نتایج حاصله ، r مشاهده شده در سطح p≤0/05  همبستگی مثبت و معناداری را بین  استفاده از رسانه های نوشتاری-چاپی غیر مجاز ، کتاب و مجلات) وکاهش فرهنگ ایثار و شهادت دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد نشان می دهد بنابراین فرضیه دوم  مورد تایید است.

3-    فرضیه سوم  پژوهش : استفاده از رسانه های دیداری- شنیداری داخل (رادیو، تلویزیون رسمی کشور) باعث افزایش فرهنگ ایثار و شهادت می شود

جدول 6-نتایج ضریب همبستگی پیرسون فرضیه سوم

بنابر نتایج حاصله ، r مشاهده شده در سطح p≤0/05  همبستگی مثبت و معناداری را بین  استفاده از رسانه های دیداری-شنیداری داخلی وافزایش فرهنگ ایثار و شهادت دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد نشان می دهد بنابراین فرضیه سوم   مورد تایید است.

4-    فرضیه چهارم   پژوهش : استفاده از رسانه های دیداری- شنیداری بیگانه  (رادیوهای خارجی و ماهواره ) باعث کاهش فرهنگ ایثار و شهادت می شود

جدول 7-نتایج ضریب همبستگی پیرسون فرضیه چهارم

بنابر نتایج حاصله ، r مشاهده شده در سطح p≤0/05  همبستگی مثبت و معناداری را بین  استفاده از رسانه های دیداری-شنیداری بیگانه  وکاهش  فرهنگ ایثار و شهادت دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد نشان می دهد بنابراین فرضیه چهارم    مورد تایید است.

5-    فرضیه پنجم    پژوهش : استفاده از رسانه های الکترونیکی مجاز (برنامه ها و نرم افزارهای رایانه ای و اینترنت) باعث افزایش فرهنگ ایثار و شهادت می شود؟

جدول 8-نتایج ضریب همبستگی پیرسون فرضیه پنجم

بنابر نتایج حاصله ، r مشاهده شده در سطح p≤0/05  همبستگی مثبت و معناداری را بین  استفاده از رسانه های الکترونیکی مجاز  وافزایش  فرهنگ ایثار و شهادت دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد نشان می دهد بنابراین فرضیه پنجم     مورد تایید است.

6-     فرضیه ششم   پژوهش : استفاده از رسانه های الکترونیکی غیر مجاز و فیلترشده  (برنامه ها و نرم افزارهای رایانه ای و اینترنت) باعث کاهش فرهنگ ایثار و شهادت می شود؟

جدول 9-نتایج ضریب همبستگی پیرسون فرضیه ششم

بنابر نتایج حاصله ، r مشاهده شده در سطح p≤0/05  همبستگی مثبت و معناداری را بین  استفاده از رسانه های الکترونیکی  غیر مجاز  وکاهش  فرهنگ ایثار و شهادت دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد نشان می دهد بنابراین فرضیه  ششم    مورد تایید است

نتیجه گیری و ارائه راهبردهای پیشنهادی

رسانه ها در ایجاد ارتباطات، تصویر افکار و ایجاد فضای مناسب برای گفت و گو و برخورد سالم و سازندهء نظرات و همچنین اهمیتی که رسانه های گروهی در ارتقاء سطح آگاهی و تعالی فرهنگ و دانش عمومی دارند، بی گُمان یکی از مهمترین عوامل توسعهء فرهنگی و از نشانه های پویایی و تحرک هر جامعه است. رسانه‌های مختلفی در جامعه کنونی وجود دارد که هر کس به فراخور سلیقه‌ و نیازش از رسانه هدف استفاده می‌کند. در حقیقت مصرف رسانه ای به معنای میزان استفاده افراد جامعه از رسانه های مکتوب (شامل کتاب، مجلات، روزنامه و غیره) و رسانه های شفاهی( شامل رادیو، تلویزیون، ماهواره، سینما و غیره) در طول زندگی روزمره آنها می باشد. رسانه‌ها تاثیرات بسزایی بر روی افراد جامعه می‌گذارند و می‌توان از آنها هم در جهت مثبت و ایجاد وفاق و همدلی در میان افراد جامعه استفاده کرد و هم  می‌توان از آنها در جهت  اهداف سوء ضد بشری  استفاده کرد. یکی از کاربردهای مثبت رسانه، نهادینه کردن فرهنگ بالاخص فرهنگ ایثار و شهادت است. که چون در دین ما بسیار به این مقوله سفارش شده است و امام حسین(ع) نماد متعالی این فرهنگ است، با استفاده از رسانه‌های مختلفی و با شیوه‌های گوناگونی می‌توان این فرهنگ را در سطح جامعه ایرانی گسترش داد. لذا  نهادینه کردن این فرهنگ مستلزم بکارگیری مناسب خلاقیت‌ و مدیریت مناسب در عرصه‌ رسانه‌ای است.

 به نظر می‌رسد که باید در سطح جامعه با بالا رفتن سطح تحصیلات افراد، انتظارات در مورد ارزش محتوایی محصول رسانه‌ای افزایش می‌یابد. این ارزش‌ محتوایی را می‌توان همان ارزش‌های انسانی دانست که در قالب محتوای آن رسانه گنجانده شده است؛ ارزش‌هایی مانند ایثار، شهادت از جمله مواردي هستند كه افراد تحصيل كرده و فرهيخته جامعه مي بايست از محصولات رسانه اي انتظار داشته باشند‏ تا وقت و هزينه اي را كه صرف توجه به رسانه مورد نظرشان كرده اند توجيه پذير باشد. در این پژوهش به همین موضوع پرداخته می‌شود تا میزان موفقیت رسانه‌ها در جذب افراد تحصیل کرده به برنامه‌های فرهنگی و به خصوص با نگرش به ایثار و شهادت مورد نقد وبررسی قرار گیرد.

عمده ترين راهكارهاي ترويج فرهنگ ايثار و شهادت به ترتيب عبارت اند از

 1) بكارگيري فناوري مناسب مانند اينترنت و ماهواره براي ترويج فرهنگ ايثار و شهادت،

 2) شفاف سازي و رفع ابهام ميان ارزشها و ضد ارزشها براي جوانان،

 3) استفاده هر چه بيشتر از جوانان جهت ترويج فرهنگ ايثار و شهادت،

 4) محدود نكردن فرهنگ ايثار و شهادت به قشر و گروه خاص،

 5) ارائه نمادهاي رفتاري و سمبلهاي عملي فرهنگ ايثار و شهادت به جوانان،

 6) درج آثار شهدا و آثار مرتبط با فرهنگ ايثار و شهادت در كتب درسي،

 7) استفاده از مشاوران و روانشناسان اجتماعي براي بهبود ذهنيت مردم نسبت به ايثار و شهادت،

 8) برگزاري جلسات پرسش و پاسخ در زمينه شهيد و شهادت با حضور جوانان و ايثارگران،

 9) انجام طرحهاي كاربردي علمي و پژوهشي در زمينه ترويج فرهنگ ايثار و شهادت

10 ) تشكيل هيأتها و انجمنهاي مردمي براي ترويج فرهنگ ايثار و شهادت.

فهرست منابع

Ø     آقاپور، علي؛ 1384، مجموعه مقالات همايش ايثار و شهادت، دبيرخانه شوراي نظارت بر ترويج فرهنگ ايثار و شهادت،

Ø     احمدي، حميد ؛ چلبي ، مسعود و مقصودي ، مجتبي ،(1379) وفاق اجتماعي (2) ميزگرد ، فصلنامه مطالعات ملي، سال نخست، شماره 2 و 3

Ø     امين سيدمهدي ( 1370 ) معارف قرآن درالميزان،ناشرمركزچاپ ونشرسازمان تبليغات اسلامي، تهران :چاپ وصحافي علامه طباطبائي، نوبت چاپ اول.

Ø     انوري، حسن ، 1381 ،فرهنگ بزرگ سخن تهران ،نشر سخن.

Ø     جونز، وت( 1370 )خداوندان انديشه سياسي(جلد دو م)ترجمه علي رامين، تهران: انتشارات اميركبير.

Ø     حرعاملي ،( 1409 ه ق) وسائل الشيعة، ج 15 ، قم: مؤسسه آل البيت.

Ø     خميني(ره) ، روح الله( 1373 ) مصباح الهداية و الخلافة . مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني(ره).

Ø     دهقان، علیرضا، (1378) بررسی رابطه میان افکار عمومی و رسانه، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه

Ø     روسو، ژان ژاك( 1379 )قرار داد اجتماعي، ترجمه مرتضي كلانتريان، تهران انتشارات آگاه.

Ø     رشاد، علي اكبر ، ( 1387 )دانشنامه امام علي (ع)، نشرسازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ وانديشه اسلامي

Ø     ساروخاني باقر، (1371)، جامعه‌شناسي ارتباطات، تهران: انتشارات اطلاعات.

     ساعی، منصور، (1391)، از گذشته تا جامعه شبکه ای ، مصرف فرهنگي و رسانه اي نسل هاي ايراني، تهران روزنامه شرق ، شماره 1563.   

Ø     ستوده، امیررضا، (1373) ، پابه پای آفتاب، گفته ها و ناگفته ها از زندگی امام خمینی، تهران، پنجره

Ø     طباطبايي ، سيد محمد حسين. ترجمه تفسير الميزان. [بي تا]. قم: انتشارات دارالعلم.

Ø     فیاض، محمدسعید، (1372)؛ درآمدی بر تهاجم فرهنگی غرب، مركز مطالعات اسلامی، تهران: معاونت پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

Ø     كاتوزيان،ناصر ( 1381 ) اهميت ذاتي قانون و فنون قانون گذاري ، معماي حاكميت قانون درايران، اسماعيل خليلي (تدوين)،تهران،طرح نو.

Ø     كانت، ايمانوئل( 1384 )درس هاي فلسفه اخلاق، ترجمه صانعي دره بيدي، تهران: انتشارات نقش و نگار.

Ø     لاهيجي ، محمد( 1377 )شرح گلشن راز شبستري. انتشارات كتابخانه محمودي.

Ø     هابز، توماس( 1380 )لوياتان، ترجمه جسين بشيريه، تهران نشر مركز.

Ø Mills, c. wright 1959the power elite.oxford university  press