بررسی میزان اثر بخشی طرحها و برنامه های بنیاد شهید و امور ایثار گران درحوزه تعاون دراستان چهارمحال و بختیاری
در
گذشته، مديريت دولتي توجه اصلي خود را به رخدادهاي درون بوروكراسي معطوف
مي داشت و به طور عمده مشكلات دروني
بوروكراسي را مسئله اصلي مي پنداشت (الواني و دانائي فرد، 1380). امروزه رويكرد
سازمانهاي دولتي به مقولات كارآيي و اثربخشي دچار يك دگرگوني بنيادي و اساسي شده
است (شريفي كلويي، 1379). از دهه 90 سده بيستم به بعد با مطرح شدن نظريه مديريت
گرايي و شهروند محوري، مشتري مداري در سازمانهاي دولتي نيز از اهميت و جايگاه ويژهاي
برخوردار بوده است (هيوز ،1377). جلب رضايت شهروندان و مراجعان، باعث افزايش
اعتماد و وفاداري عمومي، وفاق ملي، مشاركت عمومي و اقتدار ملي مي شود كه در دنياي
كنوني به مانند شاخص هاي اصلي سنجش كارآمدي و توسعه نظام اداري و سياسي محسوب مي‌شوند
(کاظمی، 1379). عصر جهاني شدن، سبب شده است دولتها به افراد جامعه از منظري جديد و
به مثابه مشتريان بخش خصوصي بنگرند و تلاش كنند حداكثر رضايت‌مندي را براي آنان
فراهم سازند (خاكي، 1381).
هرسازمان به منظور هدف خاصي تاسيس شده كه نيل به اهداف خود را ازمهمترين چالشهاي پيش روي خود مي بيند. لذا در جهان امروز با توجه به سرعت و حجم اطلاعات و پيچيدگي جوامع، ضرورت داشتن معیارهایی برای تعیین موقعیت و برنامه‌ریزی بر اساس نقاط ضعف و قوت بیش از پیش ضروری به نظر می‌رسد. عملکرد هرسازمان نشان دهنده میزان موفقیت آن دردستیابی به اهداف از پیش تعیین شده است (کاظمي، 1376).
دستگاههای اجرایی اعم از وزارتخانه‌ها، سازمانها، موسسات و شرکتهای دولتی به عنوان واحدهای صف و ستاد از طرف قانونگذار برای انجام وظایف دولت ایجاد گردیده است و با توجه به وظایف، مسئولیت‌ها و منابع در اختیار، ملزم به پاسخگویی می‌باشند. ارزیابی عملکرد وسنجش اثربخشی اين سازمانها یکی از مهمترین فرآیندهای راهبردی است که ضمن ارتفاء پاسخگویی میزان تحقق اهداف و برنامه‌های هر سازمان را مشخص می‌کند. ارزیابی به عنوان یکی از فعالیتهای کلیدی و از عناصر اصلی مدیریت به شمار می‌رود و ابزاری است کارآمد که مدیر و کارکنان از طریق آن به نقاط قوت و ضعف سازمان پی برده و با ریشه‌یابی آنها اقدامات اصلاحی جهت بهبود عملکرد را انجام می‌دهد (فاتحي فولادي، 1386).
نهاد بنیاد شهید و امور ایثارگران نیز که با هدف و فلسفه وجودی ارائه خدمات مطلوب به جامعه هدف (شهدا، جانبازان، آزادگان و خانواده معظم آنان ) و جلب رضایت آنان براساس مبانی ارزشی- اسلامی و توسعه و گسترش تعامل با آحاد جامعه به منظور ترویج فرهنگ جهاد، شهادت و ایثار تاسیس گردیده است، یکی از نهاد های مردمی –دولتی است که در چهارسطح معاونت فرهنگي، پژوهش و تبليغات، اداري مالي و تعاون و امور مجلس به دستورحضرت امام خمینی (ره) تاسیس گردیده و سنجش اثر بخشی درآن سازمان می تواند نقاط قوت وضعف آن سازمان را در ارائه خدمات مطلوب به جامعه هدف مشخص نماید که کانون توجه این تحقیق نیز سنجش اثر بخشی بنیاد شهید و امور ایثارگران استان چهار محال وبختیاری دربخش تعاون می باشد.
بخش تعاون این سازمان بمنظور رسیدگی به امور معیشتی و رفاهی، همچنین حفظ و ارتقاء وضعیت شغلی و انجام امور مربوطه به پذیرش و امور اداری جانبازان و کارگزینی شاهد انجام امور مشاوره و مددکاری اجتماعی و انجام حمایت های قضایی انجام وظیفه می نماید. این معاونت از مدیریت های پذیرش، تسهیلات رفاهی اشتغال، معاونت حقوقی امور اداری و کارگزینی شاهد و مددکار تشکیل شده است که بر اساس ضوابط و مقررات مربوطه خدمات خاص خود را به جامعه هدف و خانواده محترم آنان ارائه می نماید که اثر بخش بودن فعالیتهای آن از اهمیت بسزایی برخوردار است.
1-2- بیان مسئله
فلسفه وجودی بنیاد شهید و امورایثارگران ارائه خدمات مطلوب به جامعه هدف و جلب رضایت آنان براساس مبانی ارزشی- اسلامی و توسعه و گسترش تعامل با آحاد جامعه به منظور ترویج فرهنگ جهاد، شهادت و ایثار می باشد. تشكيلات بنياد شهيد در سطح چهار معاونت (فرهنگي، پژوهش و تبليغات، اداري مالي و تعاون و امور مجلس می باشد که واحد تعاون و اشتغال بنیاد شهید و امور ایثارگران با هدف اشتغال، تحصیل، پرداخت وام و تهیه مسکن برای خانواده شهدا و ایثارگران
تشکیل گردیده است و طرحها و برنامه های متفاوتی را به مورد اجرا گذاشته است و با تمام توان سعی در برطرف کردن نقاط ضعف و تقویت عملکرد مثبت این بخش را دارد. از زماني كه علم مديريت و سازمان در اوائل سال 1900 به سرعت بسط يافت، تكاملي درباره ماهيت و وظيفه سازمانها و معيار اثربخشي سازماني پديدار گشت (بيكر و برنچ[1]،2002). اثر بخشي در ادبيات مديريت يكي از شاخصهاي سنجش موفقيت در هر سازمان و ميزاني است كه آن سازمان اهداف خود را محقق مي‌سازد. در واقع اثر بخشي عبارت است از درجه يا ميزاني كه سازمان به هدف‌هاي موردنظر خود دست مي‌يابد. اثر بخشی به عملکرد یک سیستم و به نوع و چگونگی ستاده های آن
می پردازد (خاکی،1375). سازمانها داراي انواع و وظايف مختلفي هستند و سازمان های عمومی غیر دولتی به عنوان نهادی برای کمک به دولت در راستای انجام بهتر وظایف خود که همان ارائه خدمات عمومی است، ایجاد شده اند (رستمي وحسيني بور، 1388) و داراي شخصیت حقوقی مستقل و قانونگذار مي باشند(رضايي، 1385).
نظر به اهمیت خانواده بعنوان واحد بنیادی جامعه اسلامی وضرورت ترغیب این امر و تلاش برای حفظ صیانت بنیان خانواده، مأموریت بنیاد شهید و امور ایثارگران، شناخت و تأمین نیازهای واقعی جامعه هدف از طریق مطالعه و ارائه خدمات متنوع و مطلوب در حوزه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و رفاهی با بهره گیری از تمامی امکانات و با تأکید بر تعظیم، تکریم، پاسداشت، رشد و اعتلاء، حمایت، صیانت و حفظ و ارتقاء جایگاه و منزلت جامعه هدف براساس ارزش های اسلامی- انقلابی کشور و در نهايت تبیین حق عظیم شهیدان و ایثارگران، ترویج فرهنگ جهاد و ایثار و شهادت، و آکندن عطر شهادت در کل جامعه است.
از آنجایی که انسان در ابعاد وعرصه های مختلف زندگی (تحصیل، اشتغال، ازدواج، زندگی اجتماعی و...) اغلب با موقعیت های تنش زا و متعارض مواجه می گردد. چنین موقیتهایی نه تنها فرد را متأثر می سازد بلکه در بیشتر اوقات خانواده، نزدیکان و عملکرد فرد را درمعرض خطرآسیب قرارمی دهد و باعث کاهش توانایی او برای ادامه حیات می گردد. خصوصا شهدا، جانبازان، آزادگان و خانواده های معظم آنان که در جایگاه و مرتبه ای از عزت و منزلت، رشد و خودباوری، دانایی و توانایی و کفایت معیشتی - اقتصادی قرار دارند که خود و ارزش هایشان از حمایت عمیق و وسیع مردمی در سطح کشور برخوردار بوده و قادر می باشند نقش اساسی و موثر در اقتدار فرهنگی - اجتماعی نظام و تداوم هویت اصلی دینی - انقلابی ملت ایران ایفا نموده و الهام بخش امت اسلامی در پرتو فرهنگ ایثار، جهاد و شهادت باشند .که ارایه خدمات به این عزیزان نه نیاز آنها که نیاز جامعه امروز ملت ایران است وضرورت اثر بخشی ارایه خدمات خدمات ارائه شده به آنها را واجب می نماید.
نظر به اینکه اثر بخشی به بررسی اهداف از پیش تعیین شده می پردازد و به عنوان یک شاخص، درجه نیل به اهداف مورد نظر را نمایان می سازد (دانیل،ترجمه یمنی ،1381). در چنین شرایطی تعیین اثر بخشی طرحها و برنامه های انجام شده میتواند کمک کند تا با شناخت بهتر و چند جانبه مسئله، شناسایی راه حل های گوناگون، اتخاذ تصمیم مناسب موجب ارائه هرچه بیشتر خدمات باشد و عملکرد امروز بهتر از دیروز باشد.
به همین دلیل به جاست تا اقدامات فوق درجامعه هدف مورد بررسی و ارزشیابی قرار گیرد. درهمین راستا بر آن شدیم تا میزان اثر بخشی طرحها وبرنامه های بنیاد شهید و امور ایثارگران درحوزه تعاون را درسال 1391 در استان چهارمحال وبختیاری مورد بررسی قرار دهیم.
درتعيين اثربخشي سازمان شيوه ها و الگوهاي متعددي وجود دارد كه هر يك با توجه به اقتضائات محيطي كاربرد ويژه اي دارد. لیکن درمورد اثربخشی بنیاد شهید و امورایثارگران در ایران تحقیقات چندانی صورت نگرفته واین طرح درحال حاضر از اولویتهای پژوهشی کلیه استانهای کشور می باشد که پرداختن به آن ازاولویت خاصی برخوردار است.
1- 3- اهمیت و ضرورت اجرای تحقیق
ادای حق عظیم شهیدان و ایثارگران و خانواده های معظم آنان، که حیات و عزت و سربلندی ایران اسلامی رارقم زدند، جز با معرفت، پاسداري از خون اين عزيزان و عمل به تکالیف انقلابی توسط همه آحاد و اقشار جامعه امكان پذير نیست، لذا تعيين اثر بخشي اقدامات اين سازمان که درجهت اعتلا به فضای عطرفرهنگ شهادت و ایثار درجامعه است از ضروریات مهم تحقیق است.
بیش از هر چیز جامعه ما نیازمند شناخت ارزش ها و هنجارهای رفتاری شهیدان و ایثارگران
می
باشد تا در بستر تاریخ، با اتکا به ارزش های درونی خود و با بهره گیری از چراغ نورانی سیره آنان راه پرفراز و نشیب آینده را طی کنيم
.
ازآنجا كه هر خدمتی به ایثارگران و خانواده های آنان نوعی نیک نیازی، ارج گذاری و ادای حق تلقی مي شود تحقق برنامه ها وطرحهاي سازمان نوعي ارزشمندي واحترام به خانواده شهدا به منظور ارائه مطلوب تر خدمات است.
خانواده شهدا وايثارگران نيازهاي بسياري دارند كه تحقيق وتفحص دراين زمينه مي تواند به شناخت واقعي نيازهاي آنان وخدمات انجام شده همينطور راهكشاي مشكلات بيشمار اين عزيزان باشد.
تحقيق و بررسي در امور مربوط به خانواده شهدا و ايثارگران نوعي تکلیف انقلابی است كه به عنوان الگوهای عینی و ارزشی در جامعه مطرح مي باشد.
با گسترش فرايند جهاني شدن و ايجاد پيوندهاي مختلف بين كشورها، امروزه عملكرد يك كشور در حوزه هاي مختلف داراي اثراتي فرا ملي است كه بر منطقه و جهان تاثير گذار است. امروزه توصيه هايي كه در عرصه بين المللي براي شفاف سازي عملكرد و ارزيابي عملكرد كشورها، ارائه مي شود، در اين چارچوب صورت مي گيرند، به عنوان مثال مي توان به توصيه هاي صندوق بين المللي پول براي شفاف سازي مالي فعاليت هاي دولت و دستگاه هاي دولتي كه در قالب سيستم بودجه ريزي GFS و در راستاي دستيابي به ارزيابي مطلوب عملكرد دولت ارائه شده است اشاره نمود.
از آنجایی که تاکنون در مورد اثربخشی بنیاد شهید و امور ایثارگران در ایران تحقیقات چندانی صورت نگرفته است انجام این تحقیق از دیدگاه دولت، ارگانهای انقلابی وجامعه نوعی ضرورت محسوب می گردد.
1-4 - اهداف تحقیق
هدف اصلی این تحقیق:
· تعیین میزان اثر بخشی طرحها و برنامه های بنیاد شهید وامور ایثارگران استان چهارمحال وبختیاری درحوزه تعاون درسال 1391
اهداف جزیی
1- تعیین میزان اثر بخشی خدمات بخش آموزش و خدمات تحصیلی خانواده شهدا و ایثارگران بنیاد شهید و امور ایثارگران استان چهارمحال وبختیاری.
2-تعیین میزان اثربخشی خدمات و تسهیلات اعطایی (وامها و...) بنیاد شهید وامور ایثارگران استان چهارمحال وبختیاری
3-تعیین میزان اثربخشی خدمات اشتغال زایی بنیاد شهید و امور ایثارگران استان چهارمحال وبختیاری.
1-5- سوالات وفرضیات پژوهش
سوأل اصلی تحقیق : خدمات بخش تعاون بنیاد شهید وامور ایثارگران استان چهارمحال وبختیاری تا چه حد اثربخش بوده است؟
فرضیه اصلی تحقیق : اثر بخشی طرح ها وبرنامه های بخش تعاون بنیاد شهید وامور ایثارگران استان چهارمحال وبختیاری بیشتر از حد میانگین اثربخش بوده است.
فرضیات فرعی
1- طرح ها وبرنامه های بنیاد شهید وامور ایثار گران استان چهارمحال وبختیاری درواحد آموزش وخدمات تحصیلی بیشتر از حد میانگین اثربخش بوده است.
2- طرح ها وبرنامه های بنیاد شهید وامور ایثار گران استان چ وب درواحد تسهیلات اعطایی بیشتر از حد میانگین اثربخش بوده است.
3- طرح ها وبرنامه های بنیاد شهید وامور ایثار گران استان چ وب درواحد اشتغالزایی بیشتر از حد میانگین اثربخش بوده است.
4- کدامیک ازاهداف بخش تعاون بنیاد شهید و امور ایثارگران استان چ وب اثر بخش تربوده است.
1-6 -تعاریف واژه ها واصطلاحات
الف –تعریف مفهومی
اثربخشی:- عبارت است از درجه و ميزان نيل به اهداف تعيين شده. اثربخشي نشان مي دهد که تاچه ميزان از تلاشهاي انجام شده، نتايج موردانتظار حاصل شده است (کاظمی و ابطحی، 1379).
- بهره‌وری: بهره‌وری یعنی توانایی در به کارگیری مقدار کمتری از نیروی کار و سایر مواد مصرفی و تولید یا ارائه خدمات بیشتر است (سید جوادین، 1386).
- کارآیی: نسبتی است که مقایسه‌ای را بین برخی از جنبه‌های عملکرد واحد با هزینه‌های متحمل شده جهت تحقق آن نشان می‌دهد(سید جوادین، 1386).
بنياد شهيد و امور ايثارگران: از نهادهاي انقلاب اسلامي است كه بنيان اوليه آن بر اساس فرمان ده ماده‌اي امام خميني(ره) خطاب به شوراي انقلاب و دولت موقت در ۲۲ اسفند ۱۳۵۸ به منظور رسيدگي به وضعيت خانواده‌هاي شهدا و رسيدگي به امور معلولين و آسيب‌ديدگان انقلاب اسلامي تشکيل شد.
تعاون: سازمانها در معناي وسيع كلمه ركن اصلي اجتماع اند و تعاونيها سازمانهايي مردمي هستند كه توسط اعضا بطور داوطلبانه تشكيل شده اند تا نيازهاي اجتماعي و اقتصادي اعضا را از طريق مشاركت و تعاون برآورده سازند. سازمانهاي تعاوني بصورت بخش مستقل به نام بخش تعاوني در كنار دو بخش ديگر يعني بخشهاي خصوصي و دولتي بطور اساسي و منسجم استقرار يافته اند و نه تنها نقش اقتصادي بلكه نقش مهمي در توسعه اجتماعي اعضاي خود و به طور كلي جامعه انساني دارند.
ب- تعریف عملیاتی
- اثربخشی کلی: یک نوع ارزیابی کلی است که تا حد زیادی از معیارهای متعددی بهره می‌جوید. معمولا از طریق ترکیب نمودن اسناد عملکرد گذشته یا به دست آوردن ارزیابی‌های کلی و یا از طریق قضاوت‌های اشخاص بصیر و مطلع نسبت به عملکردسازمان، اندازه‌گیریمی‌شود (رابینز، استیفن پی.تئوری سازمان، ترجمه الوانی و دانائی‌فرد،1381).
از اين راه اهميت بازدهها
و
ستاندههاي
مختلف بر طبق نياز مشتريان
و
ارباب
رجوع
مشخص
مي شود. در این مطالعه میزان
اثر بخشی طرحها و برنامه های بنیاد شهید استان چهارمحال وبختیاری با استفاده از یک
پرسشنامه محقق ساخته می باشد که ابعاد مختلف اثر بخشی در زمینه خدمات بخش تعاون
بنیاد شهید از قبیل اشتغال، تحصیل، پرداخت وام و تهیه مسکن
برای خانواده شهدا و ایثارگران تشکیل گردیده است که در 3 قسمت 1- ويژگیهای
دموگرافیک پاسخ دهندگان،2- استفاده از اطلاعات موجود درسازمان جهت مقایسه خدمات
انجام گرفته واهداف وبرنامه ها و3-سئوالات پنج گزینه ای با استفاده از طیف لیکرت
می باشد. این پرسشنامه دارای 5 امتیاز(میانگین نمرات) می باشد که:
میانگین امتیاز زیر 2 به معنی اثر بخشی ضعیف، میانگین امتیاز بین 2 تا 5/2اثر بخشی متوسط
میانگین امتیاز بین 5/2 تا 3 اثربخشی مطلوب، میانگین امتیاز بالاتر از 3 اثر بخشی کاملا مطلوب
حوزه فعالیتهای بنیاد شهید وامور ایثارگران
الف : هدف بنیادین :«توسعه و تداوم راه و رسم عزت و فداکاری در بین ملت و امت اسلامی»
ب: اهداف کیفی :
1- اهداف کیفی ، کلان حوزه فعالیتهای فرهنگی – اجتماعی بنیاد در رابطه با جامعه هدف :
«اعتلای» معرفت و «توانمندی»و ارتقای احساس عزت ، منزلت ، خودباوری و تعهد در «جامعه هدف»نسبت به ارزش ها ، شأن و قابلیت های خویش و در قبال فرهنگ ایثار ، جهاد و شهادت ، و دستاوردهای شکوهمند آن به نحوی که قادر و مایل باشند ، ارزشها و آرمان های فرهنگی را :
-در منش و رفتار خود ، «اظهار» نمایند .
-در محیط پیرامون خود «بسط» دهند .
-در فرزندان و خانواده های خود ، درونی سازی نموده و «انتقال» نسلی دهند و با به عهده گرفتن نقشهایی مؤثر در سطوح نظام داری – سیاسی کشور ایده ها و اهداف شهیدان و امام شهیدان را :
در عرصه فرهنگی – اجتماعی کشور ، مورد «اهتمام» قرار دهند . تا در بین عموم ملت ، مورد «توجه و عنایت جدی» قرار گیرد ، و در بین امت اسلامی ، مورد «تمسک و الهام بخشی» واقع شود .
2- اهداف حوزه فعالیتهای فرهنگی – اجتماعی مربوط به آحاد و اقشار مختلف کشور :
«اعتلا» معرفت و «ارتقا» احساس مسؤولیت و تعهد «آحاد و اقشار مختلف کشور» نسبت به «پاسداشت»«فرهنگ» ایثار ، جهاد و شهادت ،«حق» عظیم شهیدان ، ایثارگران و رزمندگان، «حرمت» میراث شکوهمند آنان، «منزلت» فرزندان و خانواده های آنها و «تمسک» به اسوه ها و «پویش» راه و رسم عزت و فداکاری به نحوی که :
«تأثیر اساسی» در «اقتدار فرهنگی» و تداوم «هویت اصیل دینی – ملی» کشور داشته باشد .
3- اهداف حوزه فعالیت های مربوط به سلامت ، معیشت و رفاه جامعه هدف :
«تأمین و ارائه» خدمات «لازم به کافی» به جامعه هدف از طریق بکارگیری منابع و توان مشترک بنیاد و جامعه هدف به نحوی که :
برخوردار از «سطح مطلوب» مراقبت، بهداشت و سلامت روانی و «بهبود وضعیت» جسمی بوده و «قادر» باشند «کیفیت زندگی» خود را معادل «سطح متوسط» جامعه معیار حفظ کنند .
